Kamień milowy nr 2 projektu UBROL z programu GOSPOSTRATEG

Raport pt.: Analizy popytu i podaży na rynku ubezpieczeń rolnych jest tzw. „kamieniem milowym” z zadania 2 projektu pt.: Ubezpieczenia gospodarcze w holistycznym zarządzaniu ryzykiem w rolnictwie zorientowanym na zrównoważenie, wdrażanie innowacji i technologii i przeciwdziałanie zmianie klimatu (akronim: UBROL), który uzyskał dofinansowanie Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) z programu GOSPOSTRATEG w ramach Umowy nr Gospostrateg 1/390422/25/NCBR/2019 z dnia 13.03.2019 r. Zadanie 2 (Analizy popytu i podaży na rynku ubezpieczeń rolnych) realizowane było w okresie od 1.10.2020 r. do 30.09.2021 r. przez Konsorcjum AGRI-RISK, w skład którego wchodzą: MRiRW – Lider, IERiGŻ-PIB – Lider Finansowy, Koordynator Naukowy, UE w Poznaniu, SGGW w Warszawie oraz IUNG-PIB. 

Przyjęto dwa równorzędne cele monografii: po pierwsze, przedstawienie wybranych problemów dotyczących popytu i podaży na rynku ubezpieczeń rolnych, a po drugie, podjęcie próby zidentyfikowania strategii zarządzania ryzykiem w polskim rolnictwie i zarysowanie jej operacjonalizacji (w tym, z wykorzystaniem produktów ubezpieczeniowych). W przypadku analizy popytu wykorzystano różne narzędzia ekonometryczne, ale w szczególności wiele wersji modeli logitowych. Próbę badawczą stanowiły gospodarstwa osób fizycznych skupione w Polskim FADN. Gospodarstwa te posłużyły  ponadto jako baza oceny opłacalności i efektywności nabycia ochrony ubezpieczeniowej. Wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego, wywiadów kierowanych z zakładami ubezpieczeniowymi, agentami i brokerami, by określić m.in. zakres występowania asymetrii informacji i jej pochodnych w formie negatywnej selekcji i hazardu moralnego. Pozwoliło to przejść do analizy różnych schematów subsydiowania ubezpieczeń rolnych i ich regulacji. Wszystkie te działania pozwoliły sformułować II wariant pięciu propozycji produktów/schematów ubezpieczeniowych, który powstał w zadaniu pierwszym projektu UBROL. Za pomocą m.in. badań ankietowych oraz wywiadów kierowanych i dokonano klasyfikacji stosowanych przez polskich rolników strategii zarządzania ryzykiem oraz determinant ich projektowania.  

Monografia ta składa się ze wstępu, dziewięciu części (spajających ze sobą trzydzieści jeden rozdziałów) oraz zakończenia. Część I, obejmująca rozdziały 1. i 2, koncentruje się wokół problemu subsydiowania ubezpieczeń rolnych. Część II (rozdział 3.) przedstawia założenia metodyczne do badań empirycznych, z kolei część III (tj. rozdziały 4-5.) poświęcona jest problemowi asymetrii informacji na rynkach rolnych. Kolejna część, tj. IV (obejmująca rozdziały 6-8.),  zawiera wyniki badań empirycznych nad stroną podażową i popytową rynku ubezpieczeń rolnych.  Część V (tj. rozdziały 9-11.) dotyczy strategii zarządzania ryzykiem oraz decyzji ubezpieczeniowych rolników. W części VI (obejmującej rozdziały 12-14.) przedstawiono wyniki badań dotyczących zależności między zarządzaniem ryzykiem (przede wszystkim korzystaniem z ubezpieczeń rolnych jako jednym z instrumentów) a zrównoważeniem i postępem biologiczno-technologicznym gospodarstw rolnych. W części VII, składającej się z rozdziałów 15-17, przedstawiono kilka metod wyznaczania obszarów upraw rolniczych dotkniętych klęskami lub niekorzystnymi zjawiskami atmosferycznymi (w tym suszą rolniczą, złym przezimowaniem upraw i przymrozkiem). Część VIII, obejmująca rozdziały 18-24, prezentuje analizy dotyczące wybranych problemów strategicznych i operacyjnych zarządzania ryzykiem i ubezpieczeń w sektorze rolnym, istotnych w kontekście polityki publicznej. Zwieńczeniem prac teoretycznych, metodycznych czy empirycznych jest część IX, mająca charakter koncepcyjny. Obejmuje ona rozdziały 25-31. W ostatniej części monografii zaprezentowano drugą wersję holistycznego systemu zarządzania ryzykiem, a także zestaw produktów ubezpieczeniowych w rolnictwie polskim Zakończenie monografii zawiera podsumowanie, a także wnioski i rekomendacje, kierowane dla wszystkich interesariuszy systemu ubezpieczeń rolnych w polskim rolnictwie, tj. administracji rządowej, firm ubezpieczeniowych i rolników. 

Celem rozdziału 1. było uporządkowanie i przedstawienie krytycznego przegląd argumentów za i przeciw subsydiowaniu ubezpieczeń rolnych oraz dokonanie swoistej syntezy tych skrajnych stanowisk w postaci sformułowania rekomendacji dotyczących jak najbardziej racjonalnego wspierania budżetowego produktów transferu ryzyka produkcyjnego, cenowego, przychodów i dochodów rolniczych z gospodarstw rolnych profesjonalnych pośredników rynku asekuracji, reasekuracji i finansowego.  

W rozdziale 2. pt.: przedstawiono analizę doświadczeń z subsydiowaniem i regulacją sektora ubezpieczeń rolnych, w szczególności dotyczących Polski. Najczęściej realizowaną formą pomocy jest budowanie partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP), w którym najczęściej prywatne zakłady ubezpieczeń przejmują funkcję w zakresie niwelowania skutków zjawisk katastroficznych przypisane dla rządu. W rozdziale tym przeprowadzono identyfikację zagrożeń w funkcjonowania PPP na przykładzie rynku ubezpieczeń dotowanych upraw w Polsce. 

Rozdział 3. przedstawia założenia badań empirycznych dotyczących wpływu asymetrii informacji na rynek dotowanych ubezpieczeń upraw i/lub zwierząt, strategii zarządzania ryzykiem oraz identyfikacji reguł podejmowania decyzji ubezpieczeniowych w gospodarstwach rolnych. Należy podkreślić, że dane pierwotne zebrano, wykorzystując metodę sondażu diagnostycznego, przy wykorzystaniu kwestionariusza ankiety. 

Celem rozdziału 4. było jest określenie stopnia występowania asymetrii informacji na polskim rynku ubezpieczeń rolnych. W rozdziale tym dokonano także oceny wpływu asymetrii informacji na udział rolników w systemie dotowanych ubezpieczeń upraw i/lub zwierząt. Rozdział 5. przedstawia zjawisko asymetrii informacji w dorobku wielu naukowców oraz w doświadczeniach uczestników rynku. W porównaniu do rozdziału poprzedniego zawiera on analizę zjawiska asymetrii informacji z perspektywy strony podażowej. Przytoczono w tym miejscu wyniki badania empirycznego w formie wywiadów z przedstawicielami zakładów ubezpieczeń, wskazując nie tylko obszary występowania asymetrii, ale również narzędzia, którymi posługują się w zakresie niwelowania skutków tego zjawiska, czyli negatywnej selekcji ryzyka czy hazardu moralnego. 

W rozdziale 6. dokonano analizy strony podażowej rynku ubezpieczeń upraw, Przedstawiono identyfikację czynników wpływających na zainteresowanie zakładów ubezpieczeń tym obszarem działalności. Wskazano na znaczenie akceptacji ryzyka, likwidacji szkód czy konieczność zupełnie innych narzędzi w kształtowaniu samego produktu ubezpieczeniowego, jak i budowania dystrybucji nowych rozwiązań. W rozdziale tym znalazły się wyniki badania, przeprowadzonego na zakładach ubezpieczeń czynnie oferujących ubezpieczenia upraw w Polsce, w zakresie gotowości do wdrożenia 5 nowych obszarów rozwiązań produktowych.  

W rozdziale 7. podjęto analizę strony popytowej rynku ubezpieczeń. W rozdziale tym kwestię skłonności do korzystania z ubezpieczeń powiązano z endogennymi (wewnętrznymi) uwarunkowaniami prowadzenia działalności produkcyjnej w rolnictwie. Kompleksowe badania empiryczne zostały zrealizowane z wykorzystaniem szerokiego instrumentarium analitycznego, w tym modele deterministycznych, logitowych i probitowych, a także metody Propensity Score Matching (PSM). Celem rozdziału 7. było zatem zidentyfikowanie czynników determinujących korzystanie z ubezpieczeń upraw rolnych oraz dokonanie oceny efektu przyczynowego zakupu ubezpieczeń dla wybranych charakterystyk gospodarstw. 

W rozdziale 8. przedstawiono wyniki badań, których celem było określenie czynników determinujących uczestnictwo rolników w systemie ubezpieczeń rolnych w Polsce. W rozdziale tym zaprezentowany też kompleksowych przegląd literatury dotyczący determinant skłonności rolników do uczestnictwa w systemach ubezpieczeń produkcyjnych. W celu zbadania determinant decyzji o ubezpieczeniu upraw autorzy skonstruowali model regresji logistycznej na podstawie próby FADN i wyników badań ankietowych 600 gospodarstw rolnych, przeprowadzonych ramach projektu UBROL w 2019 r. 

W rozdziale 9. przedstawiono wyniki badań ankietowych dotyczące strategii zarządzania ryzykiem stosowanych przez rolników i ich determinant. Rozdział 9. zawiera także analizę uzyskanych rezultatów kompleksowych badań empirycznych wraz z dyskusją, opartą na dorobku polskiej i zagranicznej literatury z zakresu zarządzania ryzykiem. Ponadto w rozdziale tym zwrócono uwagę na sposób postrzegania i możliwość wdrożenia poszczególnych strategii zarządzania ryzykiem, ze szczególnym uwzględnieniem transferu ryzyka za pomocą ubezpieczeń upraw i/lub zwierząt. 

W rozdziale 10. zidentyfikowano podstawy podejmowania decyzji ubezpieczeniowych. Rozdział ten zawiera kompleksowy przegląd literatury polskiej i zagranicznej, który stanowi ujęcie teoretyczne reguł podejmowania decyzji kierujących gospodarstwami rolnymi na rynku usług ubezpieczeniowych. W rozdziale tym zidentyfikowano na podstawie wyników badań ankietowych postawy rolników wobec wprowadzenia obowiązkowego ubezpieczenie upraw i/lub zwierząt oraz przedstawiono czynniki wpływające na te postawy. Dodatkowo w rozdziale tym zaprezentowano postawy doradców rolnych wobec obowiązkowości zakupu ubezpieczeniu upraw i/lub zwierząt. 

W rozdziale 11. podjęto próbę oceny racjonalności zakupu ubezpieczeń upraw przez kierującego gospodarstwem rolnym. Do realizacji tego celu posłużono się metodą kalkulacyjną oraz modelem opracowanym przez zespół Barry’ego.  

W rozdziale 12. przedstawiono problem relacji zachodzącej między zarządzaniem ryzykiem a zrównoważeniem gospodarstw rolnych. Za cel opracowania przyjęto ustalenie zakresu zrównoważenia gospodarstw rolnych w zależności od praktyk związanych z niwelowaniem ryzyka produkcyjnego. W rozdziale tym wyróżniono gospodarstwa, w których ubezpieczano uprawy rolnicze i/lub zwierzęta gospodarskie. Badania przeprowadzono w oparciu o dane rachunkowości rolnej FADN oraz studium literatury.  

W rozdziale 13. podjęto dyskusję teoretyczną, a także przedstawiono wyniki badań empirycznych nad zależnością między postępem technologicznym a ryzykiem w sektorze rolnym. Tempo postępu technologicznego w rolnictwie coraz częściej wyprzedza tempo udoskonaleń obecnie stosowanych w nim technologii. Nowe technologie oferują producentom większe możliwości, zazwyczaj pozwalające im osiągnąć wyższą efektywność funkcjonowania. Niosą one jednak również zagrożenia. Należy bowiem zwrócić uwagę, że wraz z postępem technologicznym rośnie znaczenie ryzyka technologicznego w rolnictwie. 

W związku ze zmianami klimatycznymi wzrosła w naszym kraju częstotliwość susz, a tym samym ryzyko obniżenia dochodów gospodarstw rolnych. W rozdziale 14. zidentyfikowano rolę postępu odmianowego oraz konkretnych działań agrotechnicznych w ograniczaniu tego ryzyka. 

W rozdziale 15. podjęto próbę rozwiązania istotnego dla krajowej polityki rolnej problemu, mianowicie wyznaczono obszar naszej kraju z suszą rolniczą. Brano pod uwagę czynniki pogodowe oraz podatność gleby na suszę. Na podstawie warunków pogodowych obliczono klimatyczny bilans wodny (KBW) za pomocą, którego wyznaczane są obszary objęte suszą. Natomiast wykorzystując dane z cyfrowej mapy glebowo-rolniczej obrazowano przestrzenne zróżnicowanie retencji wodnej gleb. Wyznaczono również dla gatunków i grup roślin wartości krytyczne klimatycznego bilansu wodnego dla poszczególnych okresów sześciodekadowych oraz kategorii gleb. Informacje dotyczące suszy przedstawiono dla wszystkich gmin Polski, dla 14 grup i gatunków roślin oraz 4 kategorii gleb w 14 raportach sześciodekadowych w okresie wegetacyjnym.  

W rozdziale 16. podjęto próbę wyznaczanie obszaru złego przezimowania upraw wyznaczono datę oznaczającą koniec zimy i początek przedwiośnia oraz okresu gospodarczego, a także opisano też warunki powodujące wystąpienie złego przezimowania upraw: wymarzania, wyparzenia, wysmalania, wysadzania oraz wymoknięcia. Dokonano oceny stanu przezimowania zbóż i rzepaku dla zimy 2018/2019 za pomocą metod: agrometeorologicznej, teledetekcji satelitarnej oraz in situ na polach produkcyjnych.  

W rozdziale 17. wyznaczono obszar Polski z przymrozkami. W przeprowadzonych analizach uwzględniono daty przymrozku wiosennego występującego w ostatnich latach (2015-2020). 

Rozdział 18. dotyczy istotnych zagadnień dotyczących otoczenia legislacyjnego systemu zarządzania ryzykiem i ubezpieczeń w rolnictwie. Celem tego rozdziału było przedstawienie wyników monitoringu krajowych, unijnych, OECD i WTO regulacji dotyczących funkcjonowania ubezpieczeń rolnych oraz warunków udzielania pomocy publicznej w tym sektorze.  

Rozdział 19. przedstawia kluczowe problemy z punktu widzenia zarządzania ryzykiem w chowie i hodowli zwierząt gospodarskich. W pogłębionej analizie uwzględnione ryzyka produkcyjne, cenowe, katastroficzne, instytucjonalne i osobowe, z którymi konfrontowani są producenci rolni. Skoncentrowano się jednak tylko na niektórych zagrożeniach i ryzykach, istotnych w subiektywnej ocenie autora rozdziału. 

Rozdział 20. dotyczy zarządzania ryzykiem społecznym w polskim rolnictwie. Celem tego rozdziału było zaproponowanie pewnych zmian, które uwzględniałyby procesy zachodzące w rolnictwie oraz w systemie ubezpieczenia społecznego w ZUS.  

W rozdziale 21. przedstawiono wybrane podstawy teoretyczne nad ubezpieczeniami od wielu ryzyk w rolnictwie. Podjęto też pogłębioną dyskusję nad problemami aplikacyjnymi i  ewentualnymi perspektywami rozwoju tego rodzaju instrumentu zarządzania ryzykiem w sektorze rolnym. Wykazano liczne trudności w stosowaniu ubezpieczenia od wielu ryzyk, a także potrzebę ich subsydiowania przez władze publiczne. 

Rozdział 22. dotyczy ustalania maksymalnych stawek ubezpieczeniowych w ramach obowiązującego systemu ubezpieczeń rolnych w Polsce. W rozdziale tym skupiono się na analizie cen i możliwości ich ustalania na potrzeby ustalania maksymalnych stawek ubezpieczeniowych. 

W rozdziale 23. przeprowadzono analizę powiązania krajowego rynku towarów rolnych z giełdowym rynkiem Euronext-Matif oraz ocenę użyteczności wykorzystania towarowych instrumentów pochodnych w ubezpieczeniach rolnych. W badaniach wykorzystano tygodniowe ceny pszenicy konsumpcyjnej, kukurydzy oraz rzepaku na podstawie notowań z Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w ramach Zintegrowanego Systemu Rolniczej Informacji Rynkowej. Analizie poddano średnie ceny netto płacone dostawcom z lat  
2016-2020 oraz tygodniowe ceny terminowe (futures) z paryskiej giełdy Euronext-Matif. 

W rozdziale 24. podjęto analizę zmian w plonach upraw wyszczególnionych w ustawie o ubezpieczeniach rolniczych w latach  
2015-2019. Przestawione wyniki prac analitycznych miały na celu określenie, czy zmienność plonów, a więc ryzyko produkcyjne zależało od miejsca prowadzenie produkcji (wg regionów FADN), specjalizacji (typy rolnicze), siły ekonomicznej. Dodatkowo poddano analizie rozkłady plonów w gospodarstwach prowadzonych przez tzw. ‘młodych rolników’. 

Rozdziały 25-31. przedstawiają II wersję holistycznego systemu zarządzania ryzykiem (HZR) i produktów ubezpieczeniowych. W rozdziale 25. uwzględniono w ramach II wersji HZR propozycję OECD dotyczącą wzmacnianie odporności (resilience) całego sektora rolnego i gospodarstw rolniczych. W rozdziałach 26-27. przedstawiono odpowiednio aktualizację obecnej ubezpieczeń rolnych i zmiany systemu subsydiowania tych instrumentów zarządzania ryzykiem. Rozdziały 28-31. prezentują kolejne już wersje produktów ubezpieczeniowych, których założenia zostały zarysowane w monografii finalizujące prace z fazy A projektu UBROL, mianowicie ubezpieczenia przychodów z działalności rolniczej (rozdział 28.), ubezpieczenia nadwyżek (rozdział 29.), instrument stabilizacji dochodów (rozdział 30.) i kontrakty indeksowe (rozdział 31.).  

Mamy nadzieję, że wyniki prac badawczych, przeprowadzonych w ramach zadania 2 projektu UBROL, zaprezentowane w niniejszej publikacji, przyniosą wymierne korzyści kilku grupom jego beneficjentów, tj.: 

• administracji rządowej i samorządowej, 

• rolnikom, 

• firmom ubezpieczeniowym, 

• doradztwu rolniczemu, 

• pracownikom naukowym. 

Monografię  pt.: Analizy popytu i podaży na rynku ubezpieczeń rolnych   można ściągnąć  bezpłatnie poniżej:

http://www.ierigz.waw.pl/publikacje/poza-seria/24696,12,3,0,analizy-popytu-i-podazy-na-rynku-ubezpieczen-rolnych.html