Prof. dr hab. Zygmunt Smoleński

Dnia 10 września 2011 roku w Warszawie zmarł Profesor Zygmunt Smoleński, wieloletni pracownik Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Był autorem około 400 prac naukowych, w tym około 50 monografii i rozpraw naukowych, 176 artykułów, 8 podręczników i skryptów oraz 90 prac o charakterze popularno-naukowym. Prof. dr hab. Zygmunt Smoleński od 1975 roku pełnił także funkcję Sekretarza Komitetu Redakcyjnego Zagadnień Ekonomiki Rolnej. Wnikliwie i obiektywnie oceniając nadsyłane do Redakcji materiały, z wielką życzliwością i taktem służył swoją wiedzą i doświadczeniem, zwłaszcza początkującym autorom, udzielając rad i wskazówek.

Urodził się 27 czerwca 1929 roku w Łomży. Podjęte na Wydziale Ogrodniczym SGGW studia ukończył w 1953 roku jako inżynier ogrodnik. Po uzyskaniu dyplomu magistra ekonomiki rolnictwa SGGW w 1956 roku, rozpoczął pracę w Instytucie Ekonomiki Rolnej na stanowisku asystenta, a później starszego asystenta.

W 1959 roku na kilka lat przerwał pracę w Instytucie Ekonomiki Rolnej, przechodząc do Krajowej Rady Spółdzielczości Produkcyjnej (później Centralnego Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych), gdzie skoncentrował się na ekonomice i organizacji zespołowych gospodarstw rolnych. Za całokształt pracy w Centralnym Związku RSP otrzymał Srebrny Krzyż Zasługi oraz odznakę Zasłużonego Działacza Ruchu Spółdzielczego. Współpracując nadal z IER, przygotowywał rozprawę doktorską pt. "Ekonomiczne i organizacyjne powiązania gospodarstwa zespołowego z gospodarstwami przyzagrodowymi". W 1965 roku powrócił do Instytutu Ekonomiki Rolnej, a w 1966 roku odbyła się obrona Jego pracy doktorskiej, w wyniku czego uzyskał stopień naukowy doktora nauk ekonomicznych.

W IER prof. Zygmunt Smoleński podjął badania porównawcze ewolucji kompleksu gospodarki żywnościowej w krajach socjalistycznych, skupiając swoje zainteresowania na dwóch dziedzinach, a mianowicie przemianach zachodzących w przedsiębiorstwach rolnych oraz kształtowaniu się kompleksu rolniczo-przemysłowego. W 1975 roku został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Odznaką Zasłużonego Pracownika Rolnictwa.

Osiągnięty dorobek naukowy stanowił podstawę powołania Zygmunta Smoleńskiego w 1976 roku na stanowisko kierownika Zakładu Międzynarodowych Badań Porównawczych. W rzeczywistości funkcję tę pełnił już znacznie wcześniej, gdyż kierująca, istniejącą przed utworzeniem Zakładu, Samodzielną Pracownią Międzynarodowych Badań Porównawczych prof. dr hab. Ewa Raszeja-Tobiasz na początku lat siedemdziesiątych zostala pracownikiem FAO i wyjechała z Polski. Badania porównawcze rolnictwa w krajach socjalistycznych stały się podstawą rozprawy habilitacyjnej pt. "Ewolucja uspołecznionego rolnictwa krajów socjalistycznych". W 1977 roku Rada Wydziału Ekonomiczno-Rolniczego SGGW przyznała Mu stopień doktora habilitowanego nauk rolniczych w zakresie ekonomiki rolnictwa. Po habilitacji rozszerzył badania o zagadnienie przemian strukturalnych w europejskich krajach kapitalistycznych, publikując na ten temat wiele artykułów i rozpraw naukowych. Prowadzone badania stworzyły Mu okazję do licznych kontaktów z zagranicą i uczestnictwo w roli eksperta w różnych komitetach międzynarodowych.

Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte były tym okresem w życiu zawodowym prof. Smoleńskiego, w którym ujawniły się również  jego talenty organizacyjne i dydaktyczne. Profesor zgromadził wokół siebie zespół współpracowników, zarówno równolatków, jak i młodszych, który zajmował się przede wszystkim problematyką Wspólnej Polityki Rolnej. Na początku lat dziewięćdziesiątych był to jeden z niewielu polskich zespołów badawczych, dobrze " jak na ówczesne czasy " znających skomplikowaną problematykę polityki rolnej Unii Europejskiej.

Grupą tą prof. Smoleński kierował z niezwykłym wyczuciem, stwarzając warunki do pogłębiania wiedzy i podnoszenia poziomu prowadzonych prac. Między Profesorem a jego współpracownikami nie było dystansu, tak częstego w stosunkach typu mistrz-uczniowie. Uważał, że podstawą pracy naukowej jest partnerstwo. Wyrazem takich przekonań były nie tylko częste wspólne publikacje, ale przede wszystkim omawianie wszystkich opracowań Zakładu na seminariach lub na zasadzie "pierwszego czytelnika". Często dyskutowano również nad tekstami Profesora, który wręcz zachęcał do traktowania ich równie ostro jak pozostałe dyskutowane teksty i często uwzględniał krytyczne uwagi. Wynikało to z Jego głębokiego przekonania, że ważną częścią pracy naukowej jest przestrzeganie swobody dyskusji, w której formalna pozycja i tytuły nie mają znaczenia. Przekonanie to nie było w Jego przypadku frazesem, ale jedną z żelaznych reguł postępowania. Wielokrotnie mawiał, że "czytelnik ma zawsze rację", a wszystkie uwagi, również te, z którymi się nie zgadzał, traktował niezwykle poważnie.

Równocześnie Profesor przywiązywał ogromna wagę do kultury dyskusji. Sam był zresztą przykładem, jak można taktownie, nie urażając zainteresowanego, wyrażać ostre merytorycznie sądy.

Obok pracy naukowo-badawczej, Zygmunt Smoleński zajmował się także dydaktyką i upowszechnianiem wiedzy  rolniczej. W latach 1973-1981 był kierownikiem naukowym kursu "Kierowanie oraz organizacja produkcji w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych" przy Centralnym Ośrodku Doskonalenia Kadr SITR. W latach 1978-1983 na SGPiS prowadził wykłady z zakresu ekonomiki i organizacji przedsiębiorstw rolniczych oraz problemów rolnictwa za granicą. Pod kierunkiem Zygmunta Smoleńskiego trzy osoby przygotowały i obroniły prace doktorskie.

Prof. Zygmunt Smoleński był członkiem Rady Naukowej w kilku instytutach, Komitetu Ekonomiki Rolnictwa przy Wydziale V PAN oraz członkiem Komitetu Badań nad krajami Światowego Systemu Socjalistycznego przy prezydium PAN. Współpracując z ruchem spółdzielczości przez dwie kadencje (w latach 1975-81), był członkiem Rady centralnego Związku RSP, a później członkiem Rady Ekspertów przy Zarządzie CZ RSP.

Biorąc pod uwagę całokształt działalności naukowej i pedagogicznej, po przejściu wymaganej procedury, Rada Naukowa IERiGŻ wystąpiła z wnioskiem o nadanie dr. hab. Zygmuntowi Smoleńskiemu tytułu profesora nadzwyczajnego, który został Mu przyznany przez Radę Państwa w 1985 roku.

Po reorganizacji IERiGŻ, na początku 1991 roku utworzono w Instytucie Zakład Badań Rynkowych. Prof. Zygmunt Smoleński był jednym z filarów tego Zakładu, któremu poświęcał swoją wiedzę, doświadczenie i czas. Przez wiele lat kierował realizacją dwóch zadań badawczych, dotyczących rynku mleka i rynku cukru. Z jego ekspertyz korzystali między innymi: administracja centralna i terenowa, rolnicy i przedsiębiorcy, uczelnie oraz inni zainteresowani tymi rynkami. Dzięki prowadzonym badaniom był niekwestionowanym ekspertem tych rynków w kraju i za granicą, a zespół, w którym uczestniczył, został w 1993 roku wyróżniony przez Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej zespołową nagrodą I stopnia za "Stworzenie podstaw i uruchomienie systematycznych analiz głównych rynków rolnych oraz wdrożenie ich wyników do systemu informacji ekonomicznej i rynkowej"

Przez wiele lat Zygmunt Smoleński był członkiem Zespołu Ekspertów do spraw Prognozowania Cen Podstawowych Produktów Rolniczych, powołanego przez Prezesa Agencji Rynku Rolnego.

Prof. dr hab. Zygmunt Smoleński cechował się nie tylko tym, że umiał przekazywać swoją wiedzę i doświadczenie innym, a także wsłuchiwał się w to, co oni mówią. Odszedł niespodziewanie, choć ciężko chorował od wielu lat. Będziemy Go pamiętać jako pracownika nauki, który wysoko cenił zasady etyczne pracy naukowej, a także jako człowieka pełnego optymizmu, o niezwykłej cierpliwości, dobroci i kulturze osobistej.

Prof. dr hab. Andrzej Kowalski

Dyrektor IERiGŻ-PIB