Prof. dr hab. Augustyn Woś

W dniu 23.08.2010 r. zmarł w Warszawie prof. dr hab. Augustyn Woś. Wybitny uczony, autorytet w dziedzinie nauk ekonomicznych, wieloletni dyrektor Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej-PIB, ceniony wykładowca SGH oraz Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, autor kilkuset publikacji naukowych, członek wielu rad naukowych oraz stowarzyszeń ekonomistów w kraju i za granicą.

Prof. dr hab. Augustyn Woś urodził się 29 listopada 1932 roku w Woli Dalszej, pow. Łańcut. Szkołę podstawową ukończył w czasie okupacji w rodzinnej wsi. Świadectwo dojrzałości otrzymał w 1951 roku w Liceum Administracyjno-Gospodarczym w Łańcucie. Studia wyższe rozpoczął w tym samym roku na wydziale Handlu Wewnętrznego Szkoły Głównej Planowania i Statystyki. Po ukończeniu studiów I stopnia, przeniósł się na Wydział Ogólno-Ekonomiczny, gdzie w 1956 roku uzyskał stopień magistra ekonomii. W 1961 roku w Szkole Głównej Planowania i Statystyki obronił pracę doktorską pt.: "Elastyczność spożycia i popytu na żywność wśród ludności wiejskiej", napisaną pod kierunkiem prof. dr hab. Maksymiliana Pohorille. Trzy lata później na tej samej uczelni, w wyniku dokonanej oceny dorobku naukowego i przedłożonej rozprawy pt.: "Elastyczność produkcji rolniczej", otrzymał stopień doktora habilitowanego nauk ekonomicznych. W 1971 roku Profesor Augustyn Woś uzyskał tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego, a w roku 1975 roku profesora zwyczajnego w dziedzinie nauk ekonomicznych.

Od drugiego roku studiów Profesor Augustyn Woś czynnie angażował się w życie uczelni podejmując pracę dydaktyczną jako zastępca asystenta w katedrze Ekonomii Politycznej. W Szkole Głównej Planowania i Statystyki pracował w latach 1952-1964 początkowo jako asystent, a od 1961 roku jako adiunkt. Po uzyskaniu stopnia naukowego docenta został służbowo przeniesiony na nowo tworzony Wydział Ekonomiczny na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Na UMCS pracował w latach 1964-1974 (w latach 1964-1971 na stanowisku docenta, a następnie na stanowisku profesora). W czasie pracy na UMCS Profesor łączył pracę naukową z pełnieniem wielu ważnych funkcji. Był kierownikiem Katedry Ekonomiki Rolnictwa w latach 1965-1966, kierownikiem Katedry Ekonomii Politycznej (1966-1974), dyrektorem Instytutu Ekonomii Politycznej i Planowania (1966-1973). W 1968 roku Prof. A. Woś przebywał na rocznym stażu naukowym w kilku ośrodkach naukowych w Stanach Zjednoczonych jako stypendysta Fundacji Forda. W latach 1972-1974, wykonując wszystkie obowiązki naukowo-dydaktyczne na UMCS, podjął dodatkowo pracę w Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN jako profesor i zastępca dyrektora do spraw naukowych. 

W 1974 roku Prof. dr hab. Woś został powołany na stanowisko dyrektora Instytutu Ekonomiki Rolnictwa (od 1983 Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej) w Warszawie, którym kierował do 1990 roku, pełniąc jednocześnie funkcję kierownika Zakładu Ogólnej Ekonomiki (do końca 2002 roku). Kierując działalnością IER (obecnie IERiGŻ-PIB) Profesor zapoczątkował istotne zmiany w działalności Instytutu, inicjując i organizując badania wyprzedzające przemiany zachodzące w ekonomice rolnictwa i polityce agrarnej. W znaczący sposób rozwinął kontakty ze środowiskami naukowymi w kraju i zagranicą. Zainicjował i współuczestniczył w międzynarodowych badaniach nad rozwojem gospodarki żywnościowej, realizowanych w ramach współpracy naukowej z ośrodkami badawczymi na Węgrzech, we Francji, Jugosławii, Finlandii i USA. Wyniki tych studiów były publikowane w krajach biorących udział w tych badaniach. Głos środowiska naukowego kierowanego przez Profesora Wosia był i pozostaje ważnym ośrodkiem opiniotwórczym. Pozycja Instytutu jako kreatora i aktywnego uczestnika wszystkich ważnych wydarzeń uwarunkowanych zmianami społeczno-gospodarczymi w kraju jest nierozerwalnie związana z osobą Prof. A. Wosia na stanowisku dyrektora Instytutu. 

Pełniąc odpowiedzialne funkcje, Profesor nadał nową jakość kierowanym przez siebie zespołom. Wiele inicjatyw badawczych zainicjowanych przez Profesora kontynuowanych jest do dzisiaj. Profesor Augustyn Woś wykazywał szczególne zdolności łączenia pracy badawczej, dydaktycznej, populizatorskiej i organizacyjnej. Na wszystkich tych polach miał wybitne i niekwestionowane osiągnięcia. 

Dorobek naukowy Prof. dr hab. Augustyna Wosia jest tak imponujący, działalność badawcza tak rozległa i wszechstronna, że próba jej syntetycznego przedstawienia jest zadaniem niezwykle trudnym. Tematyka podejmowanych przez Profesora Wosia badań naukowych przechodziła ewolucję. Jako jeden z pierwszych rozwinął na gruncie polskim analizy ilościowe w badaniach rynku rolnego oraz nad procesami dostosowawczymi w rolnictwie. Przeniósł na grunt polski i rozwinął podstawy rachunku ekonomicznego w rolnictwie. Rozwinął studia nad powiązaniami rolnictwa z gospodarką narodową. Był jednym z pierwszych w Polsce, którzy dokonali wyodrębnienia kompleksu gospodarki żywnościowej i przeprowadził wiele analiz tego subsystemu gospodarki. Rozwinął studia teoretyczne i empiryczne nad ekonomicznym systemem sektora żywnościowego. Przez 27 lat kierował analizami ekonomiczno-produkcyjnej sytuacji sektora żywnościowego w Polsce. Prowadził porównawcze analizy systemowe dotyczące miejsca rolnictwa w rozwoju gospodarki narodowej, a także studia nad mechanizmami rozwoju i postępem w rolnictwie. Zapoczątkował w Polsce studia nad alternatywnymi strategiami rozwoju rolnictwa polskiego oraz nad ekonomiką odnawialnych zasobów naturalnych. 

W każdym podejmowanym temacie Profesor pozostawił osobisty, oryginalny wkład do teorii omawianych zagadnień. Wiele prac Profesora Wosia ma charakter pionierski nie tylko w skali Polski. Cechą charakterystyczną wszystkich prac Profesora był nie tylko ich bardzo wysoki poziom teoretyczny, ale także głęboki związek z praktyką i problemami gospodarczymi. Wszystkie publikacje A. Wosia są bardzo silnie osadzone w empirii. Profesor w swoich pracach zawierał nie tylko pogłębioną analizę otaczającej rzeczywistości, ale z pasją właściwą wielkim badaczom wskazywał kierunki pożądanych zmian. Twórczość naukowa Prof. dr hab. Augustyna Wosia plasuje go w najściślejszej czołówce polskich ekonomistów. Jego dorobek naukowy ma wszystkie cechy charakteryzujące wielkich naukowców, zawiera nowe informacje naukowe, wzbogaca naukę o tezy nowatorskie nie występujące w nauce poprzednio. Profesor był autorem lub współautorem około 1000 prac naukowych opublikowanych w kraju i zagranicą. 

Wśród wielu kierunków badawczych, których one dotyczą, należy wymienić przede wszystkim:

1. Badania nad elastycznością popytu ludności rolniczej na dobra konsumpcyjne. Problematyką tą Profesor Woś zainteresował się na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Ich uwieńczeniem była praca doktorska. Były to jedne z pierwszych w Polsce badań empirycznych tego typu, z szerokim wykorzystaniem metod statystycznych i ekonome-trycznych. Do problematyki tej Profesor powracał także w latach późniejszych. Wynikiem prac badawczych w tym nurcie było ustalenie współczynników cenowej i dochodowej elastyczności popytu na dobra konsumpcyjne. Rezultaty dociekań naukowych były wykorzystywane w praktycznych analizach rynku. Do dzisiaj stanowią merytoryczny i metodologiczny punkt wyjścia dla autorów podejmujących tę tematykę.
2. Badania nad elastycznością produkcji rolniczej. Badania te, które Prof. A. Woś zapoczątkował w 1961 r., mają w Polsce charakter pionierski. Po raz pierwszy w literaturze polskiej zastosowane zostały bowiem metody ekonometryczne, głównie funkcji produkcji o jednej lub kilku zmiennych objaśniających, co pozwoliło Autorowi na znaczny postęp w wyjaśnianiu skomplikowanych procesów dostosowawczych w obrębie produkcji rolniczej. Do badań elastyczności produkcji Prof. A. Woś niejednokrotnie nawiązywał w swoich późniejszych pracach.
3. Studia nad motywami produkcyjnych decyzji rolników. Studia te, łącząc zagadnienia z pogranicza ekonomii, socjologii i psychologii, należą do grupy badań interdyscyplinarnych. I w tej dziedzinie Profesor Woś był jednym z prekursorów zarówno w wyborze tematu, jak i w zastosowanej metodzie wykorzystywania narzędzi właściwych różnym dyscyplinom nauk społecznych. Studia te przyczyniły się do bliższego poznania istoty indywidualnego gospodarstwa rolnego i mechanizmu reakcji rolników na poszczególne bodźce ekonomiczne i pozaekonomiczne.
4. Studia nad cenami i rynkiem produktów rolnych. Trwałe miejsce w badaniach Profesora zajmują zagadnienia związane z rynkiem rolnym. W różnych okresach historycznych podejmował Profesor próby analizy, zmierzające do wyjaśnienia zagadnień związanych z działaniem i organizacją rynku rolnego, funkcji i wewnętrznej struktury cen. Większość podejmowanych przez Profesora zagadnień na tym polu znacznie wyprzedzała swoją epokę.
5. Studia nad wzrostem gospodarczym w rolnictwie. Prace Prof. A. Wosia dotyczące analizy wzrostu gospodarczego stanowią znaczącą pozycję w piśmiennictwie ekonomicznym. Pierwsze Jego prace z tego zakresu opublikowane zostały już w 1965 roku. Były to studia nad modelami wzrostu gospodarczego i miejscem rolnictwa w strategii rozwojowej krajów rozwiniętych gospodarczo oraz analizy empiryczne odnoszące się do rolnictwa polskiego. Pionierskie w Polsce były prace A. Wosia dotyczące przepływów międzygałęziowych pomiędzy rolnictwem a nierolniczymi gałęziami gospodarki narodowej, materiałochłonności i pracochłonności wzrostu produkcji rolnej oraz powiązań tego wzrostu z eksportem i importem.
6. Badania nad rekonstrukcją wsi i rolnictwa. W okresie PRL prace badawcze Profesora w tym nurcie dotyczyły problemów związanych z socjalistyczną rekonstrukcją społeczno-techniczną polskiego rolnictwa. Pisane z lewicowego punktu widzenia (widocznego także w pracach Profesora publikowanych w całym okresie transformacji), wolne były jednak od politycznego zacietrzewienia, politykierstwa, czy kunktatorstwa. Często miały charakter ostrzegawczy przed prymatem polityki nad ekonomią. Sprawy restrukturyzacji i modernizacji polskiej wsi i rolnictwa zawsze zajmowały szczególne miejsce w twórczości Profesora. Dotyczyło to również okresu transformacji gospodarki. Profesor był wnikliwym i krytycznym obserwatorem zmian zachodzących na polskiej wsi i w sektorze żywnościowym. Wiele Jego prac, dotyczących mechanizmów modernizacji i restrukturyzacji polskiego rolnictwa, stało się ważnym przyczynkiem do teorii transformacji społeczno-gospodarczej. Walory teoretyczne tych prac nie umniejszają ich walorów praktycznych.
7. Studia nad strategicznymi problemami polskiego sektora żywnościowego. Profesor Augustyn Woś był autorem lub współautorem wielu prac stanowiących teoretyczne podstawy strategii rozwoju sektora żywnościowego w Polsce. Kierunek tych badań rozwijał od połowy lat siedemdziesiątych. Prace te wywoływały żywy oddźwięk zarówno w środowisku naukowym, jak i praktyków gospodarczych. Cechą charakterystyczną tych opracowań była rzadka umiejętność widzenia spraw wsi i rolnictwa w szerszym horyzoncie zjawisk ekonomicznych oraz wskazywania pozytywnych i negatywnych skutków przyjęcia danego scenariusza nie tylko w krótkim, ale także długim okresie. Na podkreślenie zasługuje trafność prognoz i przewidywań Autora.
8. Studia nad rolnictwem zrównoważonym. Tematyka ta była kontynuacją wcześniejszych prac Profesora, dotyczących ekonomiki zasobów odnawialnych i badań nad alternatywnymi strategiami rozwoju rolnictwa. Punktem wyjścia prowadzonych w tym zakresie prac były tezy: 
   
   • stan środowiska naturalnego ma zasadniczy wpływ na jakość żywności, która z kolei przekłada się na poziom cen, a w konsekwencji na opłacalność produkcji,
   • jakość środowiska określa warunki, w jakich ludzie żyją i pracują.

Wymienione wyżej kierunki badań jedynie sygnalizują rozległość zainteresowań Profesora. Nawiązują do Jego pionierskich prac, związanych z zastosowaniem metod ilościowych w ekonomice rolnictwa i polityce rolnej, analizami porównawczymi, z problematyką międzynarodową, przestrzennym zróżnicowaniem warunków gospodarowania, oceną procesów integracji i globalizacji, a także wieloma innymi. Imponujący dorobek naukowy Profesora Wosia oraz jego wybitne osiągnięcia jako organizatora nauki spowodowały, że był wybierany i powoływany do udziału w pracach wielu prestiżowych i odpowiedzialnych instytucji, towarzystw naukowych, zespołów konsultacyjnych, doradczych i eksperckich. W latach 1973-1990 był członkiem Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej ds. Kadr Naukowych przy Prezesie Rady Ministrów. W latach 1970-1980 aktywnie uczestniczył w pracach zespołu doradców naukowych ds. społeczno-gospodarczych. Był również członkiem Komitetu Ekonomiki Rolnictwa PAN. W roku 1998 został wybrany vice przewodniczącym Komitetu Nauk Ekonomicznych PAN. W latach 1974-1980 był członkiem Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, oraz Państwowej Rady Gospodarki Przestrzennej. W latach 1986-1990 uczestniczył w pracach Zespołu Doradców Sejmowych. Był członkiem Konsultacyjnej Rady Gospodarczej (1980-1999), Rady Integracji Europejskiej (1997-1998), Rady Gospodarki Żywnościowej (1981-1988) oraz Rady Strategii Społeczno-Gospodarczej, Zespołu Konsultantów Prezydenta RP do Spraw Obszarów Wiejskich i Rolnictwa, Rady Społeczno-Gospodarczej Rządowego Centrum Studiów Strategicznych. 

Dorobek naukowy Profesora Augustyna Wosia jest znany i ceniony nie tylko w Polsce. Profesor aktywnie uczestniczył w wielu konferencjach i sympozjach międzynarodowych, często prezentując referaty wiodące. O ugruntowanej, wysokiej pozycji naukowej Profesora w międzynarodowym środowisku naukowym świadczyć może jego udział w pracach wybieralnych ciał kolegialnych prestiżowych międzynarodowych organizacji i towarzystw naukowych. Był między innymi członkiem założycielem European Association of Agricultural Economics, gdzie przez dwie kadencje pełnił funkcję członka Komitetu Wykonawczego oraz przez jedną kadencję v-prezydenta. W latach 1976-1988 koordynował współpracę krajowych ośrodków naukowych z International Institute of Applied Systems Analysis, Laxenburg, Austria. Przez 6 lat (1986-1993) był z wyboru Europejskiej Konferencji Regionalnej FAO reprezentantem regionu Europy Wschodniej w Consultative Group of International Agricultural Research. 

Prof. A. Woś zgromadził także olbrzymi dorobek dydaktyczny. Prowadził wszystkie formy wykładów z dziedziny ekonomii politycznej, ekonomiki rolnictwa, polityki rolnej, rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, agrobiznesu, ekonomiki zasobów odnawialnych, metod ilościowych w rolnictwie. Zajęcia dydaktyczne prowadził nie tylko w SGPiS i UMCS, gdzie pracował na etacie, ale miał także wykłady monograficzne w Akademii Ekonomicznej w Krakowie, na studium doktoranckim na Politechnice Warszawskiej oraz w Wyższej Szkole Inżynierskiej w Lublinie. Wynikiem pracy z młodą kadrą i działalności dydaktycznej było promotorstwo 18 prac doktorskich oraz setek prac magisterskich i podyplomowych. Nieoceniona była również pomoc Profesora w powstawaniu dziesiątków prac habilitacyjnych. Niekwestionowany autorytet naukowy A. Wosia powodował, że często był on proszony o dokonanie recenzji prac na stopień i dorobku naukowego osób ubiegających się o tytuł profesora. Był autorem i redaktorem szeregu podręczników i skryptów. Wiele z nich było pierwszymi w danej dziedzinie w języku polskim. 

Dokonując prezentacji dorobku Prof. dr hab. Augustyna Wosia nie sposób nie wspomnieć o jego działalności popularyzatorskiej. Profesor wniósł ogromny wkład w kształtowanie profilu wielu czasopism fachowych zasiadając w ich kolegiach redakcyjnych i radach programowych. W latach 1974-1990 Prof. A. Woś był redaktorem naczelnym Zagadnień Ekonomiki Rolnej. Dzisiejsza pozycja i renoma tego pisma jest w dużej mierze wynikiem Jego pracy. 

Mimo rozlicznych obowiązków Prof. A. Woś zawsze znajdował czas na pracę społeczną. Był aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, Międzynarodowego Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnych, Europejskiego Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnych. 
Działalność Profesora i Jego dorobek naukowy oraz dydaktyczny był wielokrotnie nagradzany nagrodami Prezesa PAN (1976, 1986) i resortowymi (Szkolnictwa Wyższego, Edukacji Narodowej w latach 1965, 1970, 1974, 1984, 1994, 1995, 1998; Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej 1977, 1996). 

Prof. A. Woś posiadał odznaczenia państwowe: Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski OOP, Krzyż Oficerski OOP oraz odznaczenia resortowe i regionalne. 
Profesor Woś wywierał i zawsze wywierać będzie znaczący wpływ na kierunek prac badawczych prowadzonych w IERiGŻ-PIB. 

Pozycję jednego z najwybitniejszych ekonomistów polskich zawdzięcza Profesor nie tylko olbrzymiej pracowitości, rozległej wiedzy z różnych dyscyplin naukowych, doskonałemu warsztatowi badawczemu, ale także nieprzeciętnej osobowości oraz niekonwencjonalnemu i odważnemu myśleniu. 
Dorobek Profesora, Jego wkład w rozwój teorii ekonomii i stosowania jej w życiu gospodarczym jest trwały i istotny dla formułowania kierunków dalszego rozwoju gospodarczego. 

Dyrektor Instytutu Ekonomiki Rolnictwa 
i Gospodarki Żywnościowej-PIB 
Andrzej Kowalski